آداب محرم در دشتی ( ذکر Zekr)
ذکرآن مانند اذان برای نماز، مطلع نمودن اهل آبادی از برگزاری مراسم روضه خوانی و عزاداری است. ذاکر به سبکی خاص و با حزنی همواره می خواند و گروه همخوان با فراز و نشیب صدا به سبکی خاص حسینم وا حسینم را تکرار می کند .
حسینم وا حسینم وا حسینم
تعالوا للعزا نبکی حسینم
حسینم وا حسینم واحسینم.
به هر جا می شود ذکر حسین راست
جناب مادرش زهرا در آنجاست.
حسینم وا حسینم واحسینم.
صدای ذاکران در هم می پیچد و ندای حسینم در تمام کوچه پس کوچه های محله های محزون منطقه صفا و جلای محرم را جاری می سازد .
این نغمه حزین در گویش دشتی به "ذکر گرفتن" معروف است .
آداب محرم در دشتی ( پامنبری)
پامنبری خوانی از آیین های قدیمی برگزاری مراسم عزاداری در دشتی است .
در کنار ذکر، کتاب، چووش، روضه و ی، پامنبری از آیین های مکمل مراسم در منطقه است .
شب اول محرم در دشتی معمولا ذاکران نوحه ی "ماه محرم در جهان شور دگر دارد" را اجرا می کنند .
توصیف محرم و آنچه در این ایام اتفاق می افتد و اجر و پاداشی که منتظر عزاداران امام حسین است در این نوحه بازگویه می شود .
در برخی مناطق، شب دوم مراسم و گاهی در همان شب اول نوحه ی"آمد محرم شد موسم غم" را با حزن و تبحر و استادی خاص در فراز و فرود صدا اجرا می کنند .
وقتی اهل بیت به کربلا می رسند نوحه ی "چون کشتی آل عبا در کربلا لنگر شکست " خوانده می شود .
بعد از آن نوحه ی" شد ماه عزا طالع شادی به سرآمد" از نوحه هایی است که در شب چهارم خوانده و اجرا می شود . مسلم و طفلانش و چگونگی پیمان شکنی کوفیان و رزم مسلم در کوچه های کوفه و در نهایت پایین انداختن ایشان از کوشک،تصاویری است که روایت های بعدی نوحه های دشتی را شکل می دهد .
شب پنجم نوحه خوانان با حزن، پامنیری"از جور گردون غم بیشتر شد، طفلان مسلم چون دربدر شد" را همخوانی می کنند .
حالا شخصیت حر نیز وارد داستان غمناک کربلا می شود و نوحه خوان ها شب ششم را به نوحه ی "در کربلا حر ریاحی با صد آه و افغان زد بوسه بر خاک قدوم شاه تشنه کامان" اختصاص می دهند .
نوحه خوانان در شب هفتم قاسم را با نوحه های غمگین داماد می کنند.
"گفت قاسم با فغان کی عروس مضطرم"، نوحه ای است که در این شب خوانده می شود .
از این شب به بعد نوحه ها روایی تر و تصویری تر می شوند و رنگ و بو و صداهای چکاچک شمشیر شیهه ی اسبان و فریادهای مبارزخواهی و تمام شدن توان طفلان در مقابل تشنگی در نوحه ها جاری می شود .
حضرت عباس حالا روانه ی نهر علقمه می شود " شاه شجاعان عرب میرغضنفرفر "و "میر علمدار حسین" از نوحه های ویژه این شب های محرم است .
حضرت ابوالفضل نقش خود را در این میدان ایفا می کند و نوحه خوان ها راوی دلاوری او می شوند .
حالا ریتم نوحه ها تند و تندتر و جمله ها و ابیات خونین و اشک آورتر می شوند. بنابراین نوحه خوان می خواند" شهزاده اکبر شد روان چون جانب میدان ."
نهایت تشنگی و بی قراری وقتی حتی شیر را در های مادرها خشکانده، اصغر را هدف تیرهای دو شعبه می کند . وقتی امام خون اصغر را به آسمان می پاشد نوحه خوان ها می خوانند.
"علی ای اصغر مادر . علی ای سرور مادر . چرا امشب نمی خوابی . امان از دست بی آبی "
و در نهایت نوحه خوان ها با حزن و ناامیدی خبر از فردایی می دهند که چشم و اشک تاب ماندن و دیدنش را "ای عندلیبان خدا گلشن خراب است"ندارد. و در نهایت نوحه خوانان در صبحگاه عاشورا وقتی تمام یاران امام کشته شده اند دست به دامان خورشید می شوند.
"ای صبحدم یک دم مدم .یک امشبی بهر خدا.تا حسین کشته نگردد در زمین کربلا"
صبحگاه همینکه آفتاب بالا می آید کتاب خوان مقتل های گوناگون را می خواند و کم کم نوبت به میدان رفتن امام می رسد. "چون شاه دین پوشید کفن" نوحه ای است که پیش از میدان رفتن امام خوانده می شود .
همینکه صدای چکاچک شمشیرها پایان یافت و آتش به خیمگاه رسید و شمر از گودی قتلگاه با خنده های مستانه بیرون آمد نوحه خوانان "ای ذوالجناح باوفا . کو حسین من " را می خوانند .
وقتی ذوالجناح با زین وارونه به خیمه گاه می رسد، آنان با طفلان و ن اهل بیت همخوان می شوند و می خوانند "ذوالجناح بی صاحب از میدون دراومد واویلا. کو باب زارم واویلا"
این تقریبا اسامی نوحه هایی است که در بیشتر شهر و روستاهای دشتی از دیر باز خوانده شده و هنوز نیز خوانده می شود.
آداب محرم در دشتی (پامنبری) "همرهون" یکی از "پامنبری" های اصیل دشتی نوحه ی "همرهون" است.
این نوحه برابر برخی روایت ها که رسیدن امام، اهل بیت و یارانش به کربلا را هفتم محرم می داند در همان شب هفتم اجرا و خوانده می شود.
"همرهون گر این زمین کربلاست . بار بگشایید بار، بار بگشایید بار"
حزن و تاثیر این نوحه تنها با شنیدن آن قابل لمس است.
این نوحه از قول امام حسین خوانده می شود و امام در گفتاری با یاران و اهل بیتش حوادث روزهای آتی و پیش رو تا عاشورا را بیان می کند.
"می شود اینجا علمدارم شهید بار بگشایید بار، بار بگشایید بار" و . "قبض" اجرای هر نوحه در دشتی با نوحه های دیگر متفاوت است. "قبض" اصطلاحی است معادل سبک اجرا در گویش معیار که شیوه ی خواندن قرآن، دعا، نوحه، سرخونی و .را بیان می کند. یادگیری "قبض" اجرای نوحه، سماعی و تنها با حضور و همراهی با پیشینیان، مجلس داران و ذاکران محلی امکان پذیر است.
نوحه ها در شب های اول خبر از آمدن محرم می دهد و در روز و شب های بعد با بیان روایت های گوناگون و ضرب آهنگ تند و سریع به اوج رسیده و سینه زدن و همراهی عزاداران با نوحه خوان از حالت نشسته به حالت ایستاده می رسد. نوحه ی شب اول محرم "آمد محرم" است و آخرین نوحه نیز بعد از سحرگاه و اجرای نوحه ی " صبحدم"، نوحه ی " ذوالجناح " در روز عاشورا است.
نوحه های "صبحدم و ذوالجناح" گاه با علم گردانی و شبیه خوانی و نمایش اسب وارونه زین "ذوالجناح" همراه می شود.
آداب محرم در دشتی (پامنبری) "عمه عمه "
یکی از "پا منبری های" حزین دشتی نوحه ی "عمه عمه" است .
این نوحه به صورت نشسته و توسط سه تا پنج نوحه خوان اجر می شود .
هر نوحه خوان یک یا دوبیت را می خواند و ادامه را به نوحه خوان بعدی که به صورت حلقه ای و دایره وار گرد او نشسته می سپارد .
زیر و بم خاص ادای کلمات و تغییر و بالا رفتن تدریجی صدای نوحه خوان ها شور عجیبی را در نوحه جاری می کند .
کلمات تصویر گونه و استادانه در این نوحه نشسته اند .
بخشی از ابیات که قول مردانه است با صدای بم و بخشی که از قول بانوان اهل بیت است با صدای زیر ادا می شود .
"عمه عمه" را همواره قاسم و اکبر و در انتهای نوحه رقیه خطاب به عمه اش زینب می گوید و "جان عمه" نیز همیشه از قول حضرت زینب در جواب آنان گفته می شود .
بنابراین اوج و فرود و زیر و بم صدا در همین تک بیت آنچنان زیبا و شنیدنی است که حزن یک "لالایی و شروه و بیت و شوره و نوحه " را در شنونده می آفریند .
چندین نفر نیز با دم گرفتن، بخشی از نوحه که در اصطلاح مردم دشتی "جواب نوحه" است را تکرار می کنند .
این جواب معمولا ترجیع بند یا نقطه ی اوج نوحه است که به صورت هم خوانی و دم گرفتن اجرا می شود .
ترجیع بند این نوحه نیز "عمه عمه" است .
عمه عمه، جان عمه، جان فدای شادیت . من نبستم در مدینه، حجله ی دامادیت .
این نوحه داستان واگویه های حضرت زینب با خویش و تکرار حوادث کربلا از روزهای اول توقف در این زمین تا به اسیری رفتن اهل بیت و گم شدن طفلان اسیر در بیابان های مسیر و پاهای پر از خار مغیلان آنان و در نهایت شرمندگی حضرت زینب برای برگشتن به مدینه بدون امام حسین است .
.
,نوحه ,های ,ی ,محرم ,شب , ,می شود ,نوحه ی ,نوحه خوان ,در دشتی
درباره این سایت